نرگس گیاهی از خانواده نرگسیان و تیره Narcissus و گیاهی دائمی و پیازدار است . پیازهای آن درشت و دارای ورقه های فلسی یا مطبق هستند . به عبارت دیگر پیاز آن می تواند چندین سال متوالی گل دهد و گل آن همه ساله درشت تر گردد . گل های نرگس به رنگ سفید ، زرد ، نارنجی همچنین کم پر و پُر پَر هستند . برگ های این گیاه از بن ریشه بصورت صاف یا شیاردار بیرون می آیند و در طول ساقه قرار می گیرند . نرگس ها به اندازه های مختلف یافت می شوند . این گیاه پیازدار با ارتفاع بین 30 تا 45 سانتیمتر و گل های 3 تا 8 تائی در فصل زمستان به گل می نشیند .
نرگس زارهای مهم ، طبیعی و قدیمی ایران در منطقه ای در نزدیکی شهر بهبهان ( حدفاصل ارجان و بهبهان ) همچنین نرگس زار بزرگ 70 هکتاری در روستای جره از توابع شهرستان کازرون فارس می باشد . گونه های متعددی مانند نرگس پُر پَر ، شش پَر ، شهلا ، خمار ( مسکینک ) و معمولی می باشد که از بین همه ، نرگس شهلا معروف تر ، بهتر و پُر بوتر است . یکی از دوستان خانم مهندس معمار می گفت هلندی ها کشف کرده اند که بوی نرگس بهبهان برای هوش بچه ها مفید است و همیشه از من می خواست فصل نرگس یک دسته گل نرگس را به ایشان هدیه بدهم .
یک دسته گل همواره می تواند روحیه هرکس را بهتر کند اما گل های نرگس تأثیراتی بیشتر دارند . آنها می توانند کلیدی برای درمان افسردگی تلقی شوند . دانشمندان کشف کرده اند که مؤلفه های تشکیل دهنده گونه های گل برف در آفریقای جنوبی و گل های نرگس ( بخصوص نرگس بهبهان ) می توانند از سد خونی مغزی یا دیوار دفاعی که مغز را منزوی نگاه می دارد ، عبور کنند . این سد مشکل مهمی برای پزشکان در درمان شرایط مغزی چون افسردگی است ، چرا که دربرگیرنده پروتئین هایی است که به محض ورود دارو آن را پس می زند .
این درحالی است که « بیگر برودین » که این تحقیق را در دانشگاه کپنهاگ انجام داده اظهار داشت که مؤلفه های تشکیل دهنده در گل های نرگس یا برف می تواند از این سد عبور کند . سد خونی مغزی یا در اصطلاح پزشکی (BBB) محدوده جدا کننده بین مایع برون‌سلولی مغز در سیستم اعصاب مرکزی و جریان خون گردشی در بدن است بطوریکه اگر مواد رنگی به درون خون تزریق شود می‌توان مشاهده کرد که از این ماده درون مغز اثری دیده نمی‌شود . این پرده یا سد از مویرگ‌های ویژه تشکیل شده که بر خلاف ساختار عادی در مویرگ‌ها دارای منافذ معمول نبوده و اتصال بین سلولی در آنها از نوع اتصال‌محکم است و در نتیجه بسیاری از ملکول‌ها و ریز ملکول‌ها و همچنین باکتری‌ها قادر به گذشتن از آنها ( از طریق دیفیوژن ) و رسیدن به مایع مغزی نخاعی در مغز نیستند .
نرگس در ادبيات يونان باستان علاوه بر زيبايی ، خودشيفتگی را هم به ياد می‌آورد . در اساطير يونان ، نارسيس كه در واقع همان نرگس خودمان است نام پسری خودشيفته بود كه از عشق چيزی نمی‌فهميد . خدايان برای تنبيه او چاره‌ای انديشيدند به اين ترتيب كه به‌طور اتفاقی باعث شدند او خود را در آب چشمه‌ای ببيند و يك دل نه صد دل عاشق تصوير خود شود . از آنجايی كه امكان وصال نداشت روز به روز ضعيف‌تر و نحيف‌تر شد تا سرانجام جان سپرد . گفته می‌شود كه در حوالی همان چشمه اولين گل‌های نرگس سر برآورده‌اند .
آيا گل نرگس سمی است؟
اين گل زيبای زرد و سفيد رنگ كه در وصف زيبايی‌اش هرچه بگوييم كم گفته‌ايم اگر به مقدار زياد خورده شود جزء سمی ترين گياهان جهان است . پياز و برگ‌ها آلكالوئيد‌های سمی دارند، پس مراقب باشيد كه پياز آن توسط بچه‌ها خورده نشود . تهوع ، دل پيچه و اسهال از عوارض خوردن اين پيازهاست . موادی كه از ساقه‌های نرگس ترشح می‌شود برای ديگر گل‌های شاخه بريده هم مثل رزها ، ميخک و لاله مضر است . به طور معمول بسياری از گل‌ها ممكن است با هم نسازند ، نرگس هم از آن جور گل هاست كه در يک گلدان نمی تواند با هر گل پيازی ديگری سازگار باشد .
چطور نرگس پرورش دهیم ؟
برای كاشتن پياز نرگس يك گلدان سنگی يا سفالی انتخاب كنيد . آينده نگر باشيد چون نرگس‌ها در مرحله به اصطلاح گردن‌غازی ممكن است يك‌طرفه شوند و همين شكل باعث می‌شود گل‌ها به يک سمت باز شوند و اگر گلدان سبک باشد آن را واژگون می كنند . مثل همه گل‌های ديگر بايد كف گلدان سوراخ يا سوراخ‌هايی برای عبور آب اضافی و زهكش داشته باشد . گلدانی با عمق 18 سانتیمتر مناسب است و بايد عرض گلدان طوری باشد كه وقتی پيازها كاشته می شوند از هر طرف پنج سانتیمتری از ديواره گلدان فاصله داشته باشند . قبل از هر كاری بهتر است پيازها در آب ولرم حدود دو ساعتی غوطه ور باشند . البته بايد دقت كنيد فقط انتهای پياز در آب قرار بگيرد . قرار دادن كل پياز در آب سبب پوسيدن پياز می شود . اين كار به پيازها پيام می دهد كه وقت رشد كردن است .
گلدان را تا نيمه از خاك پر كنيد طوری كه دو سوم پياز زير خاك قرار بگيرد ، خاك را دور پيازها محكم كنيد . حالا می‌توانيد آن را آبياری كنيد و در جايی گرم در زير نور مستقيم خورشيد قرار دهيد . در طول دو تا سه هفته آينده ، پياز شروع به رشد می‌كند . تا زمانی كه ساقه‌ها از خاك سر نزده‌اند ديگر به آن آب ندهيد . پس از شروع رشد ساقه بايد تا حدی به آن آب دهيد كه گلدان هرگز كاملاً خشك نماند . در اين مدت می‌توانيد تا باز شدن گل‌ها هر دو هفته يك‌بار به گلدان كود تقويتی همراه آب بدهيد . اجازه ندهيد ساقه‌ها كج رشد كنند از يك قيم ( نگهدارنده ) استفاده كنيد . زمانی كه گياه گل داد گلدان را از زير آفتاب مستقيم برداريد.
ماه‌های مرداد و شهریور بهترین زمان برای کشت نرگس هستند تا ریشه‌ها قبل از شروع زمستان قابلیت رشد را پیدا کنند . اگر چه پیازها باید تا ماه مهر کشت شوند ولی تا آبان ماه قابل کشت هستند . نرگس‌ها برای گل دهی سال بعد نیاز به انرژی سرازیر شده از ساقه و برگ به پیازها دارند به همین دلیل برگ‌ها را از محل طوقه قطع نکنید چون این کار باعث می‌شود آنها ضعیف شوند . هنگامی که ۶ هفته سپری شد بعد از گل دهی می‌توانید برگ‌ها را قطع کنید چون تأثیری بر گل دهی سال بعد ندارد . بعد از پژمرده شدن گل‌ها ، آنها را از بخش زیرین و پشت تخمدان قطع کنید . هر پیازی را که در ساقه و برگ آن نشانی از بیماری است خارج کرده و آن را بسوزانید . پس از گل دهی گیاه را هفته ای یک بار آبیاری و بوسیله کودهای غنی از پتاس تغذیه کند تا هنگامی که برگ ها زرد شوند .
چاپ شده در شماره 94 مجله نرگسزار بهبهان - تابستان نوروز سال 1402
