معماری ایران تحت تأثیر شرایط اقلیمی فلات ایران نمونه موفقی از ارائه الگوی زیستی انسان و طبیعت به شمار می آید و انسان ایرانی در طول تاریخ ثابت کرده از آن درجه از هوش و ذکاوت برخوردار است که بتواند خود را در ضمن یک مجموعه زیستی قرار داده و زندگی مسالمت آمیزی با محیط پیرامونی اش داشته باشد . شرایط خشک و نیمه خشک نواحی مرکزی فلات ایران که با بارش اندکی باران و تبخیر سریع آب همراه است همواره انسان ایرانی را در طول تاریخ با چالش مهم تأمین و نگهداری از آب مواجه نموده است . نیاکان ما برای رفع این مشکل از دیرباز با حفر قنات و انتقال ده ها کیلومتری آب از مناطق بهره مند به مناطق بی بهره ، شگفتی جهان باستان را رقم زده اند . گونه دیگری از راهکارهای ایرانی برای تأمین و ذخیره سازی آب ، ساخت آب انبار است که از قدمتی طولانی در ایران برخوردار است . تقدس آب در ایران باستان از یک سو و ارتباط تمدن بشری با حوزه های آبخیز و آبریز از سوی دیگر در طول تاریخ توجه به این عنصر مقدس را صد چندان نموده است . ساخت و نگهداری از این سازه مهم و حیاتی نیز به نوبه خود امری اعتقادی و مقدس به شمار آمده به گونه ای که بسیاری از پادشاهان و بزرگان طبقه حاکم اقدام به ساخت آن را امری اعتقادی قلمداد کرده و به آن همت می ورزیدند . جستجو برای یافتن قدیمی ترین آب انبارهای ایران ما را تا هزاره دوم پیش از میلاد و منزلگاه تمدن ایلام در چغازنبیل راهنمایی می کند . معماری آب انبار متأثر از جغرافیای بومی مناطق مختلف کشور با یکدیگر متفاوت است . بررسی و کنکاش بر روی مدل های متنوع آب انبار در ایران و جهان البته در حوصله این نوشتار نیست و فرصتی دیگر را طلب می کند . تأمین آب این مخازن در شکل های متنوعی امکانپذیر است و عمدتاً از طریق جمع آوری آب سطحی ناشی از بارش باران اتفاق می افتد . در بخشی از قسمت های کوهستانی ایران جریان آب ناشی از آب شدن برف های زمستانی نقش پر رنگ تری در تأمین آب مخازن دارد . ( برف آبی ) به عنوان یک آئین در برخی از بخش های کشور رواج دارد و مردم بومی این مناطق با انتقال توده های کوچک و بزرگ یخ و برف به داخل مخزن تلاش می کنند تا در دوران پر آبی آن اقلیم به جریان پر شدن مخزن کمک نمایند . بخش دیگر معماری آب انبار ، سیستم تهویه هوای داخلی عمارت است که تعبیه آن ضمن خنک نمودن آب ذخیره شده از بو گرفتن و راکد شدن آن جلوگیری بعمل می آورد این مهم در معماری ایران به عهده بادگیر است که نمونه های منحصر به فرد آن در معماری مناطق مرکزی ایران همچون یزد ، کرمان و جزایر خلیج فارس بسیار به چشم می خورد . در سال 1372 به میهمانی استاندار بندرعباس از جزایر خلیج فارس ، جزیره قشم و کیش و بعضی از این آب انبارها بازدیدی انجام دادیم که دارای پنج بادگیر بودند و وظیفه آن ها به شرحی که پیشتر بیان شد خنک نمودن آب و تهویه هوای داخلی آب انبار بود . حوزه آب انبار بر خلاف رسم معمولی در دو محوطه تعریف شده که همین امر به ساخت سقف دو گنبدی بر روی محوطه مخزن ها منجر گردیده است .جالب اینکه در جزیره قشم در بالای گنبد ، مخزن را به شکل آلت مردانه ساخته بودند . وقتی از افراد محلی علت آن را پرسیدیم گفتند دو روایت برای نصب و ساخت در بالای گنبد که در دید همگان است وجود دارد یکی اینکه این آلت را چون باعث تداوم نسل انسان می باشد مقدس می دانند دیگر اینکه چون زنان برای بردن آب با کوزه های مخصوص به آب انبار می آیند در دید آنها باشد و باعث تحریک آنها گردد . امروزه این آب انبارها یک جاذبه گردشگری به شمار می آیند و گردشگران این امکان را دارند تا از داخل محوطه آبگیر آن بازدید به عمل آورده حتی از امکانات چایخانه و رستوران غذاهای سنتی ایرانی نیز در طول بازدید خود بهره مند شوند .
از مرحوم پدرم بصورت سینه به سینه از قول شوقی ، شاعر بهبهانی در این باره شعری به یاد دارم که گویند از مجری یک آب انبار طرف دروازه لب آب بهبهان هدیه هم گرفت .
آب انبـاری بنــا نموده رحمت بـه بنـاء بانی وی
الیاس اگر خورد ز آبش تا مدت عمـر رَه کند طی
چاپ شده در شماره 84 مجله نرگسزار بهبهان - سال 1397
منبع : راهنمای گردشگری یکی از آب انبارهای قشم
